กระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (UCBP; Universal Coverage Benefit Package) เป็นโครงการที่มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ด้านสุขภาพที่ไม่ใช่ยาให้ครอบคลุมและเข้าถึงได้ โดยมีสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) มูลนิธิเพื่อการประเมินเทคโนโลยีและนโยบายด้านสุขภาพ (HITAP) และเครือข่ายทีมวิจัย ทำงานร่วมกันในการสนับสนุนกระบวนการบริหารงานในขั้นตอนนำเสนอหัวข้อเทคโนโลยีปัญหาสุขภาพไปจนถึงขั้นตอนการตรวจสอบและรับรองคุณภาพงานวิจัย จากการศึกษาการทบทวนกระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2560-2562 พบว่าแม้ทางคณะผู้วิจัยในการศึกษาดังกล่าวได้กำหนดข้อเสนอแนะสำหรับการปรับปรุงกระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ฯ พ.ศ. 2563 เพื่อแก้ปัญหาการดำเนินงานของกระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ฯ อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันปัญหาดังกล่าวก็ยังคงมีอยู่ ส่งผลให้ใช้ระยะเวลายาวนานกว่าที่หัวข้อฯ จะไปสู่ขั้นตอนการพิจารณาอนุมัติให้บรรจุในชุดสิทธิประโยชน์ฯ ซึ่งอาจส่งผลต่อประชาชนในการเข้าถึงบริการสุขภาพที่จำเป็นได้ทันท่วงที เกิดความเสี่ยงต่อสุขภาพที่เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะในกรณีของโรคเรื้อรังหรือโรคที่ต้องการการรักษาอย่างเร่งด่วน อาจก่อให้เกิดปัญหาด้านงบประมาณ เนื่องจากค่าใช้จ่ายในการดูแลสุขภาพอาจเพิ่มขึ้น ส่งผลให้รัฐต้องจัดสรรงบประมาณเพิ่มเติม ซึ่งอาจกระทบต่อโครงการอื่น ๆ
กระบวนการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ (NLEM; National List of Essential Medicine) ภายใต้การกำกับดูแลของคณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ เป็นกลไกหนึ่งที่ส่งเสริมระบบการใช้ยาของประเทศ ให้สอดคล้องกับหลักเศรษฐกิจพอเพียงโดยคัดเลือกยาที่มีความจำเป็น เหมาะสม ในการป้องกัน และแก้ไขปัญหาสุขภาพของคนไทย ภายใต้กระบวนการคัดเลือกยาที่โปร่งใส อาศัยข้อมูลที่ทันสมัย และเหมาะสมตามหลักการวิทยาศาสตร์ และการมีส่วนร่วมจากทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง จากการประชุมเชิงปฏิบัติการ เรื่อง ถอดบทเรียนจากผลการดำเนินงานพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ ระยะต้น (ปี พ.ศ. 2565-2566) เพื่อพัฒนาระบบการคัดเลือกยาในบัญชียาหลักแห่งชาติให้มีประสิทธิภาพและทันการณ์ ในที่ประชุมได้มีการเสนอให้ปรับกระบวนการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติบางส่วน เพื่อลดช่องว่างของการดำเนินงานและสามารถดำเนินกระบวนการได้อย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพมากขึ้น การติดตามความคืบหน้าและผลลัพธ์ของการนำข้อเสนอแนะดังกล่าวไปใช้จึงเป็นสิ่งที่น่าสนใจว่าส่งผลอย่างไรต่อกระบวนการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติในปัจจุบัน
ทั้งนี้ กระบวนการ UCBP และ NLEM ถือว่าเป็นกลไกหลักสำคัญที่จะช่วยให้ประชาชนคนไทยทุกคนสามารถเข้าถึงบริการสุขภาพที่จำเป็น โดยการทำงานร่วมกันอย่างมีประสิทธิภาพของทั้งสองกระบวนการจะช่วยให้เกิดการเสริมสร้างระบบบริการสาธารณสุขให้มีความครอบคลุมและมีคุณภาพมากยิ่งขึ้น ดังนั้นคณะผู้วิจัยจึงจัดทำงานวิจัยนี้ขึ้นเพื่อศึกษาเกี่ยวกับการดำเนินงานในกระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติและกระบวนการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติ รวมถึงช่องว่างในการดำเนินงานในปัจจุบัน เพื่อสร้างข้อเสนอแนะเชิงพัฒนาในกระบวนการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์ในระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติและกระบวนการพัฒนาบัญชียาหลักแห่งชาติในอนาคตให้เหมาะสม
